09_655_Habanero.qxp8_60_1 14.06.11 19:55 Strona 70
HABANERO CHILE: POCHODZENIE i ZASTOSOWANIE Nancy Ruiz-Lau, Fátima Medina Lara i Manuel Martínez Estévez
Y
Ucatán jest znane na całym świecie ze swoich miast Majów, takich jak Chichen Itzá i Uxmal; za swoją kulturę i tradycję kulinarną, za ciepło swoich ludzi i wysokie temperatury. Zupa limonkowa, orientalne escabeche, panuchos i salbuty, a także wiele innych potraw, nigdy nie brakuje na stole Yucatecan, zawsze w towarzystwie pikantnych sosów i przypraw, z których wiele to produkty rolne z regionu. Najważniejsze gatunki ogrodnicze uprawiane w stanie Jukatan są taksonomicznie pogrupowane w dwie rodziny botaniczne: Solanaceae i Cucurbitaceae. W rodzinie Solanaceae głównymi uprawami są pomidory i chili. Ten ostatni należy do rodzaju Capsicum. Rodzaj ten ma cechy, które go wyróżniają, takie jak wyraźne różnice w owocach pod względem kształtu, wielkości i koloru, a także poziom pikanterii każdego gatunku. W obrębie tego rodzaju występuje pięć gatunków udomowionych: Capsicum annuum L., C. frutescens L., C. baccatum L., C. pubescens R. i P. oraz C. chinense Jacq.; Ta ostatnia jest najważniejsza w regionie.
Pochodzenie i przybycie Capsicum chinense na Półwysep Jukatan Różne badania zdefiniowały centrum pochodzenia rodzaju Capsicum jako duży obszar położony pomiędzy południową Brazylią a wschodnią Boliwią, zachodnim Paragwajem i północną Argentyną. W tym regionie obserwuje się największe rozmieszczenie gatunków dzikich.
70 nauka
•
lipiec-wrzesień 2011r
na świecie. Soria i współpracownicy (2002) cytują, że Laborde wskazywał od 1982 r., że C. chinense prawdopodobnie pochodzi z Ameryki Południowej, skąd został sprowadzony na Kubę, chociaż na wyspie nie jest sadzony ani spożywany. Stamtąd uważa się, że został przywieziony na Półwysep Jukatan. Hipotezę tę potwierdza weryfikacja, że C. chinense Jacq. Jest to jedyne Chile, które w przeciwieństwie do innych nie ma nazwy Majów. Na Jukatanie chili C. chinense jest powszechnie nazywane „habanero”. Chili to jest rozpowszechnione na całym półwyspie, gdzie obserwuje się różne kształty, kolory i rozmiary owoców. Jako roślina uprawna ma duże znaczenie gospodarcze dla producentów warzyw w stanie Jukatan: pod względem powierzchni upraw zajmuje drugie miejsce, po uprawie pomidorów. Największy obszar uprawny znajduje się w północnej części stanu i wytwarza ponad 90 procent produkcji państwowej, która jest głównie sprzedawana i spożywana w postaci świeżej.
Uprawa chili habanero na Półwyspie Jukatan Znajomość wymagań agroklimatycznych dotyczących uprawy chile habanero pozwoli na umiejscowienie jej w miejscach najbardziej odpowiednich dla jej rozwoju i produktywności w regionie. Czynnikami klimatycznymi ograniczającymi adaptację, rozwój i produkcję chili habanero na Jukatanie są opady i temperatura, chociaż pierwszy z nich ma największe znaczenie, ponieważ jest bardzo zróżnicowany w zależności od
09_655_Habanero.qxp8_60_1 14.06.11 19:55 Strona 71
09_655_Habanero.qxp8_60_1 14.06.11 19:55 Strona 72
Darmowa komunikacja
HABANERO WIDZIANE PRZEZ BOTANIKA
L
Klasyfikacja papryczek chili pozwala łatwo ustalić aż do poziomu rodzaju, jednak ze względu na ich duże zróżnicowanie pod względem kwiatów i owoców, różnicowanie na poziomie gatunku i odmiany jest bardzo skomplikowane. Chili habanero zalicza się do klasy okrytonasiennych, podklasy dwuliściennej, nadrzędnego rzędu Simpétalas, rzędu Tubifloral, rodziny Solanaceae, rodzaju Capsicum i gatunku C. chinense Jacq. Jest to roślina o cyklu rocznym, który w zależności od zarządzania agronomicznego może osiągnąć nawet 12 miesięcy życia. Jego wysokość jest zmienna: w warunkach szklarniowych może wynosić od 75 do 120 centymetrów. Łodyga jest gruba, wyprostowana i mocna; o częściowo ustalonym wzroście. Liście są proste, gładkie, naprzemienne i lancetowate, o zmiennej wielkości i kolorze, który w zależności od odmiany może przybierać różne odcienie zieleni. Posiada główny korzeń typu kranowego, który sięga na głębokość od 0,40 do 1,20 m, z dobrze rozwiniętym systemem korzeniowym, którego wielkość zależy od wieku rośliny, właściwości gleby i
zapewnione praktyki zarządzania; Może osiągnąć długość większą niż 2 metry. Kwitnienie rozpoczyna się, gdy roślina zaczyna się rozgałęziać. Kwiaty pojawiają się pojedynczo lub w grupach po dwa lub więcej w każdym z kątów i są białe. Jego wielkość waha się od 1,5 do 2,5 centymetra średnicy korony (ryc. B). Liczba działek i płatków jest zmienna, od pięciu do siedmiu, nawet u tego samego gatunku, podobnie jak długość szypułki kwiatowej. Owocem jest mięsista i pusta jagoda; Ma od trzech do czterech płatków, nasiona znajdują się w łożyskach, są gładkie i małe, z jądrem od jasno do ciemnobrązowego, a okres kiełkowania waha się od ośmiu do piętnastu dni (ryc. A). Rośliny mają średnio do sześciu owoców w pachwinie; Mają wielkość od 2 do 6 centymetrów. Gdy są miękkie, mają zielony kolor, a gdy dojrzeją, mogą być pomarańczowe, żółte, czerwone lub brązowe, a ich smak jest zawsze ostry, chociaż stopień pikantności zależy od odmiany (ryc. C i D).
Morfologia Capsicum chinense, gdzie widać nasiona (A), kwiat (B), owoce (C) i przekrój podłużny owocu (D). Fotografia: Nancy Ruiz-Lau.
72 nauka
•
lipiec-wrzesień 2011r
09_655_Habanero.qxp8_60_1 14.06.11 19:55 Strona 73
Chili habanero: jego pochodzenie i zastosowanie
różnych regionach stanu i przez cały rok. Ale można go również najłatwiej rozwiązać, stosując techniki nawadniania. W jednostce występują obszary mniej wilgotne, gdzie dominuje ciepły, półwilgotny klimat z różnymi zakresami opadów. Wilgotność przemieszcza się z części północnej, mniej wilgotnej, do części wschodniej o większej wilgotności, tak że w części północnej występuje mniej opadów w ciągu roku i długa pora sucha. Papryka habanero do swojej uprawy wymaga stosunkowo dużej ilości wody (od 550 do 700 milimetrów na cykl), szczególnie w fazie kwitnienia, owocowania i wypełniania owoców. Najlepiej rozwija się w regionach, w których średnia temperatura przekracza 24 stopnie Celsjusza, niewielkie wahania temperatury dziennej i nocnej oraz wilgotność użytkowa gleby od 80 do 90 procent. Nie toleruje temperatur niższych niż 15 stopni Celsjusza, które mogą wystąpić sporadycznie, przez kilka godzin, w miesiącach styczeń i luty.
Określają stopień pikanterii większości owoców z rodzaju Capsicum. Od kilku lat wykorzystuje się kapsaicynoidy ze względu na ich właściwości medyczne i farmakologiczne. Kapsaicyna, główny kapsaicynoid, pobudza błonę śluzową żołądka, zwiększając wydzielanie śliny i perystaltykę (skurcze jelit, które przyspieszają pożywienie), co pobudza apetyt. Dodatkowo ostre papryczki chili nasilają wydzielanie nosa i łez oraz wydzielanie soków żołądkowych. Podobnie kapsaicyna ma działanie przeciwzapalne i przeciwpodrażnieniowe. Istnieją produkty farmaceutyczne wykonane z ekstraktu chili habanero, które są stosowane w celu łagodzenia bólu mięśni. Stosuje się go również w maściach, balsamach i kremach do zewnętrznego leczenia przewlekłych problemów bólowych związanych z zapaleniem stawów, dną moczanową, nerwobólami i bliznami pooperacyjnymi. Oleożywice ekstrahuje się z chili habanero, którego zastosowanie, oprócz przemysłu spożywczego, rozciąga się na przemysł chemiczny do produkcji farb i lakierów, gazu łzawiącego itp.
Znaczenie i zastosowanie chili habanero Gospodarcze znaczenie chili opiera się głównie na wykorzystaniu jego owoców. Według danych Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) chili jest piątym co do wielkości produktem ogrodniczym na świecie pod względem powierzchni upraw. Zainteresowanie tą uprawą skupia się nie tylko na jej znaczeniu gospodarczym i spożyciu przez ludzi; Wykazano również, że chili jest doskonałym źródłem naturalnych barwników, minerałów oraz witamin A, C i E. Chili habanero cieszy się dużym zainteresowaniem w Stanach Zjednoczonych, gdyż uważane jest za jedno z najostrzejszych i najbardziej aromatycznych. Jedynymi krajami, o których wiadomo, że eksportują tę przyprawę, są Belize i Meksyk; Zwykle wytwarza się go w postaci pasty do przygotowania zielonych i czerwonych sosów chili habanero, które są dystrybuowane na rynku krajowym, Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Oprócz zastosowania jako żywność lub przyprawa, chili habanero i inne mniej ostre papryczki chili znajdują zastosowanie w medycynie ze względu na obecność związków zwanych kapsaicynoidami, które
Kapsaicynoidy, metabolity wtórne Jedną z cech definiujących rośliny jest istnienie pewnych łańcuchów reakcji chemicznych zwanych szlakami metabolicznymi, które różnią się od metabolizmu pierwotnego, który jest powszechny u wszystkich żywych istot. Za pośrednictwem tych dróg, zwanych „metabolizmem wtórnym”, wytwarzane są określone związki chemiczne, zwykle ograniczone do grupy taksonomicznej lub nawet określonego gatunku. Biosynteza tych związków ogranicza się zwykle do określonych etapów rozwoju, zarówno organizmu, jak i wyspecjalizowanych komórek, i często zmienia się w zależności od okresów stresu wywołanych niedoborami pokarmowymi lub wodnymi, czynnikami środowiskowymi lub atakiem mikroorganizmów. W roślinach występuje wiele rodzajów metabolitów wtórnych; Można je klasyfikować ze względu na obecność lub brak azotu w ich składzie. Jednakże trzy najważniejsze grupy metabolitów wtórnych w roślinach to terpenoidy (lub izoprenoidy), fenylopropanoidy (lub związki fenolowe).
lipiec-wrzesień 2011r
•
nauka
73
09_655_Habanero.qxp8_60_1 14.06.11 19:55 Strona 74
Darmowa komunikacja
cos) i alkaloidy (ta ostatnia grupa zawiera azot w swoim pierścieniu aromatycznym), jak wskazuje Valle (2008). W przypadku owoców cechy organoleptyczne (smak, konsystencja, kolor) i aromatyczne często opierają się na ich składzie fenolowym. Związki fenolowe są nie tylko najczęstszymi produktami metabolizmu wtórnego, ale czasami występują w dużych stężeniach. Charakterystycznymi związkami niektórych owoców z rodzaju Capsicum są wspomniane wcześniej kapsaicynoidy, odpowiedzialne za ich pikantność. Papryczki chili są używane przez ludzi od kilku stuleci jako przyprawa, jednak do tej pory nie jest znana dokładna funkcja kapsaicynoidów w tej roślinie. Spekuluje się, że mogą służyć jako system obronny przed owadami lub niektórymi ptakami, chociaż wiele z nich nie jest w stanie poczuć żądła tych papryczek chili.
Informacje o kapsaicynoidach Kapsaicynoidy to związki fenolowe, amidy pochodzące z kwasów tłuszczowych, które mają od 9 do 11 atomów węgla. Jak już powiedziano,
To one odpowiadają za ciepło niektórych papryczek chilli. W 90% przypadków świąd jest powodowany głównie przez dwa kapsaicynoidy: kapsaicynę i dihydrokapsaicynę (ryc. 1). Główne różnice między różnymi typami kapsaicynoidów to długość łańcucha, obecność lub brak podwójnych wiązań, punkt rozgałęzienia i ich względna temperatura (ryc. 1). Jak wspomniano, główną cechą kapsaicynoidów jest ich gorąco. Ta właściwość jest konsekwencją zdolności ssaków do postrzegania kapsaicyny i innych pokrewnych związków, zwanych łącznie waniloidami. Receptor kapsaicyny (białko, które pozwala na jego postrzeganie) nazywa się VR1, ze względu na jego akronim w języku angielskim (podtyp 1 receptora waniloidowego); szczura zidentyfikowano i sklonowano. Technicznie rzecz biorąc, ten receptor VR1 jest nieselektywnym kanałem kationowym, zlokalizowanym w pierwotnych nerwach czuciowych (nocyceptorach), który może być aktywowany przez ciepło (powyżej 43 stopni Celsjusza) i kapsaicynoidy. Znajduje się w pierwotnych nerwach czuciowych, które reagują na uszkodzenia mechaniczne, termiczne i bodźce chemiczne. Receptor ten należy do rodziny kanałów jonowych zwanych „kanałami o potencjale odbioru przejściowego”.
O CH 3 O O CH 3 O
NH
CH 3
NH
CH 3
DO
Nordihidrocapsaicina (NDC) CH 3
DO
O
Kapsaicyna (C)
OCH3O
CH 3
NH
DO
CH 3 O HO CH 3 CH 3
CH 3
NH
CH 3
Homocapsaicyna (HC) O
CH3O
Dihydrokapsaicyna (DC)
NH
DO
Homodihydrokapsaicyna (HDC) Rycina 1. Struktura chemiczna najpopularniejszych kapsaicynoidów występujących w owocach rodzaju Capsicum (Estrada i in., 2000).
74 nauka
•
lipiec-wrzesień 2011r
CH 3 CH 3
09_655_Habanero.qxp8_60_1 14.06.11 19:55 Strona 75
Chili habanero: jego pochodzenie i zastosowanie
tor” (TRP) i został nazwany TRPV1. Jedną z ważnych kwestii w badaniach nad kapsaicynoidami jest wiedza, gdzie w owocach te związki są produkowane. Pierwszymi autorami, którzy opisali narządy wydzielnicze rodzaju Capsicum, byli Fujita i wsp. (1954), którzy badali zmiany morfologiczne w tkance owoców chili na różnych etapach rozwoju. Później stwierdzono, że narządy wydzielnicze kapsaicynoidów zlokalizowane są w łożysku. Według nowszych badań biosynteza i akumulacja tych związków zachodzi bardziej szczegółowo w komórkach naskórka przegrody międzygałkowej w łożysku owocu (ryc. 2). Chociaż istnieje wiele badań nad kapsaicynoidami oraz ich syntezą i akumulacją w owocach, niewiele jest doniesień na temat obecności tych związków w organach wegetatywnych roślin. Chociaż niektórzy autorzy donoszą o obecności kapsaicynoidów w innych organach rośliny, nie wiadomo jeszcze, czy biosynteza tych związków zachodzi w którymkolwiek z tych organów lub czy może istnieć jakaś droga translokacji z owocu do organów wegetatywnych .
Kapsaicynoidy i ich szlak metaboliczny Kapsaicyna jest produktem końcowym dobrze scharakteryzowanego szlaku metabolicznego. W 1980 roku wykazano, że aminokwasy są prekursorami kapsaicynoidów. Według Estrady i współpracowników (2000) syntezę kwasów tłuszczowych zweryfikowano w 1968 roku, znakując prekursory kapsaicyny izotopami radioaktywnymi. Nie zidentyfikowano jeszcze wszystkich enzymów biorących udział w tej syntezie, ale zidentyfikowano enzym syntazę kapsaicyny, który łączy dwie gałęzie metaboliczne. Pierwszą pracą nad strukturą kapsaicyny była praca Nelsona w 1920 r., która zaproponowała, że jej struktura składa się z jednostki podstawowej, wanililoaminy i składnika kwasowego, który nazwał „kwasem izodecenowym”. Następnie ustalono, że ten składnik
Nasiona owocni łożyska
Gruczoły z kapsaicynoidami
Przegroda nosowa
Rycina 2. Przekrój owocu chili habanero (C. chinense Jacq.), przedstawiający budowę wewnętrzną oraz lokalizację miejsc syntezy i akumulacji kapsaicynoidów. Fotografia: Nancy Ruiz-Lau.
nente to tak naprawdę kwas 8-metylo-6-nonenowy. Tworzenie się każdego z kapsaicynoidów zależy od aminokwasu, z którego powstaje krótkołańcuchowy kwas tłuszczowy, który łączy się z wanililoaminą. Jeśli pierwszym aminokwasem na szlaku kwasów tłuszczowych jest L-walina, powstają kapsaicyna i dihydrokapsaicyna; a jeśli jest to L-leucyna, kapsaicynoidami będą nordihydrokapsaicyna, homodihydrokapsaicyna i homokapsaicyna.
Stres abiotyczny i kapsaicynoidy Czynniki środowiskowe lub abiotyczne warunkują istnienie wszystkich istot żywych; Zatem każdy organizm zwierzęcy lub roślinny jest przystosowany do życia w określonych warunkach, które mogą różnić się w określonych granicach. Gdy parametry środowiskowe ulegają zmianie i przekraczane są normalne granice, warunki stają się niekorzystne i można mówić o stresie abiotycznym. Przez „stres” rozumie się zespół objawów, które ujawniają zmianę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu roślinnego. Levitt w 1980 roku zdefiniował stresy środowiskowe jako zmiany warunków środowiskowych, które ograniczają lub niekorzystnie zmieniają wzrost lub rozwój roślin. Jest rozważane
lipiec-wrzesień 2011r
•
nauka
75
09_655_Habanero.qxp8_60_1 14.06.11 19:55 Strona 76
Darmowa komunikacja
Rośliny znajdują się pod wpływem stresu, gdy doświadczają poważnego niedoboru jakiegoś istotnego składnika lub nadmiaru potencjalnie toksycznej lub szkodliwej substancji. Wielkość ogólnego efektu zależy zarówno od czasu trwania i intensywności czynnika wywołującego stres, jak i od wrażliwości i etapu rozwoju organizmu. W przypadku poziomu rui u rodzaju Capsicum doniesiono, że są one zdeterminowane dwoma czynnikami: genetyką rośliny i jej interakcją ze środowiskiem. Znaczenie czynników środowiskowych, takich jak temperatura, światło, wilgotność gleby, sposób nawożenia i okresy suszy, w produkcji kapsaicynoidów badano u różnych odmian rodzaju Capsicum.Dostępność składników odżywczych jest jednym z głównych czynników środowiskowych determinujących produktywność ekosystemów roślinnych. Całkowita ilość składników pokarmowych dostępnych dla roślin zależy od ich stężenia i formy użytkowej w glebie. Określając wpływ nawożenia azotem i potasem na papryczkę jalapeño (C. annuum L.) Johnson i Decoteau (1996) stwierdzili, że jedynie nawożenie azotem zwiększa poziom ciepła w owocach tego rodzaju. Jednakże, chociaż potas nie powoduje wzrostu ilości tych związków, jest w stanie zwiększyć biomasę i produkcję owoców. Podobnie Estrada i wsp. (1997), analizując wpływ reżimu nawożenia mineralnego przy różnej zawartości azotu, fosforu i potasu w owocach papryki chili.
76 nauka
•
lipiec-wrzesień 2011r
dron (C. annuum var. annuum), ustalił, że nawożenie wpływa na ciepło owoców tego chili. W nowszej pracy Medina-Lara i wsp. (2008) określili wpływ nawożenia mineralnego na zawartość kapsaicyny w owocach chili habanero (C. chinense Jacq.). Autorzy ci oddzielnie oceniali różne stężenia azotu i potasu i nie stwierdzili wzrostu zawartości kapsaicyny. Sugerują, że zwiększenie poziomu kapsaicyny przy użyciu tylko jednego sposobu nawożenia, w tym przypadku azotu, może być trudne. Kolejnym czynnikiem abiotycznym wpływającym na plony i ostrość owoców chili jest stres wodny. Woda jest głównym składnikiem organizmów; Z tego względu jest to środowisko, w którym pełnią najważniejsze funkcje życiowe i nie da się go zastąpić żadną inną substancją. Dlatego zwiększenie lub zmniejszenie normalnego zaopatrzenia w wodę zakłóca funkcje życiowe roślin. Terminy „niedobór wody” i „stres wodny” są powszechnie używane zamiennie, ale definiują różne sytuacje. W miarę zmniejszania się ilości wody dostępnej dla roślin w glebie (deficyt wody) wpływa to na zawartość wody w roślinach. Te zmniejszenia zawartości wody w tkankach roślinnych powodują zmiany w procesach metabolicznych, powodując negatywne skutki dla wzrostu i rozwoju roślin (stres wodny). Wielkość negatywnego efektu i zachodzące w nim procesy metaboliczne zależą od gatunku, momentu jego rozwoju (wrażliwość może być różna) oraz intensywności i czasu trwania stresu wodnego. Istnieją doniesienia, w których wykazano, że warunki środowiskowe i stres wodny mogą powodować wzrost stężenia kapsaicynoidów w różnych odmianach Capsicum, chociaż stwierdzono znaczne różnice w całkowitej zawartości kapsaicynoidów w uprawach szklarniowych, badaniach laboratoryjnych i normalnych plantacjach, co podkreśla wpływ warunków środowiskowych na zawartość kapsaicyny. Estrada i wsp. (1999), oceniając stres wodny poprzez wzrost (nadmiar wody) lub spadek zawartości wody w glebie (deficyt).
09_655_Habanero.qxp8_60_1 14.06.11 19:55 Strona 77
Chili habanero: jego pochodzenie i zastosowanie
woda), podczas rozwoju owoców Capsicum annuum L. var. annuum zaobserwowali, że rośliny poddane działaniu tych warunków charakteryzowały się wyższym stężeniem kapsaicynoidów w porównaniu z rośliną kontrolną (przy wydajności polowej), przy czym większa ilość kapsaicynoidów była w owocach roślin poddanych deficytowi wody. Podsumowując, możemy stwierdzić, że chili habanero, podobnie jak niektóre inne przedstawiciele tego rodzaju, podlega warunkom stresowym, co zasadniczo wpływa na jego właściwości cieplne i rozwój owoców i sadzonek w wyżej wymienionych warunkach.
Nancy Ruiz-Lau jest biologiem, absolwentką Conkal Institute of Technology w Jukatanie. Uzyskał tytuł magistra nauk o roślinach i biotechnologii uzyskany w Centrum Badań Naukowych w Jukatanie. Obecnie kontynuuje studia doktoranckie z nauk biologicznych na własnym uniwersytecie.
CICY .
Jego obecne zainteresowania to nauka
wpływ wody na produkcję kapsaicynoidów w roślinach papryki habanero (C. chinens e Jacq.) i transport potasu przez błony komórkowe.[chroniony e-mailem]María de Fátima Medina Lara jest chemikiem farmaceutycznym i biologiem z Uniwersytetu Autonomicznego w Jukatanie. Od 10 lat pracuje w Centrum Badań Naukowych w Jukatanie, realizując m.in
Bibliografia Estrada, A. B., F. Pomar, J. Díaz, F. Merino i Ma. Bernal (1997), „Efekty suplementacji nawozami mineralnymi na rozwój owoców i ostrość papryki Padrón”, Journal of ogrodnictwa science and biotechnology; 73 ust. 4): 493-497. Estrada, A. B., F. Pomar, J. Díaz, F. Merino i Ma. Bernal (1999), „Poziom ostrości w owocach papryki Padrón przy różnym zaopatrzeniu w wodę”, Scientia hortícolae; 81:385-396. Estrada, A. B., Ma. A. Bernal i F. Merino (2000), Dojrzewanie papryki padrón: przemiany biochemiczne, Uniwersytet w Coruña, Publications Services, s. 10-10. 1-18, 72-83, 107-112. Johnson, DC i D. R. Decoteau (1996), „Żyzność azotu i potasu wpływa na wzrost roślin papryki Jalapeño, plon strąków i ostrość”, HortScience; 31(7): 1119-1123. López, R. G. (2003), „Chilli, przyprawa nowego świata”, Nauka; 69: 66-75. Medina Lara, F., I. Echevarría Machado, R. Pacheco Arjona, N. Ruiz Lau, A. Guzmán Antonio i M. Martínez Estévez (2008), „Wpływ nawożenia azotem i potasem na owocowanie i zawartość papryki w papryce habanero ( Capsicum chinense Jacq.)”, HortScience; 4(5): 1549-1554. Soria, F. M., A. Trejo, J. Tun, R. Saldívar (2002), Pakiet technologiczny do produkcji chili habanero (Capsicum chinense Jacq.), Sekretariat Edukacji Publicznej/SEIT/Instytut Technologii Rolniczej w Conkal, Jukatan, s. . 1-21. Valle, P. C. (2008), Secondary Metabolity in Plants, rozprawa doktorska o kursie naturopatii, Psicostasia, kwiecień (dostępne pod adresem: www.psicostasia.com/revista.html).
wykonując zadania badawcze. Obecnie jego praca koncentruje się na badaniach związanych z wpływem stresu żywieniowego na syntezę związków w papryce habanero, a także klonowaniu i charakterystyce funkcjonalnej kanałów i transporterów przepuszczalnych dla potasu u tego gatunku.[chroniony e-mailem]Manuel Martínez Estévez uzyskał dyplom z biologii na Uniwersytecie w Hawanie w 1988 r.; specjalista w dziedzinie zasobów fitogenetycznych na Politechnice w Madrycie, 1993 oraz doktor nauk o roślinach i biotechnologii w Centrum Badań Naukowych w Jukatanie, 2001. Jest starszym pracownikiem naukowym w Zakładzie Biochemii Roślin i Biologii Molekularnej Centrum Badań Naukowych im. Jukatan (CICY). Jego obszarem badawczym jest badanie stresu abiotycznego i transportu przez błony komórkowe sadzonek papryki habanero.[chroniony e-mailem]
lipiec-wrzesień 2011r
•
nauka
77